0 Γνώση και πίστη – Νικολάου, Μητροπ. Μεσογαίας και Λαυρεωτικής.

Τελικά, φαίνεται πως συχνά η αναζήτηση του Θεού μοιάζει με μια μάταιη προσπάθεια να μπούμε στο χώρο Του από τον τοίχο και όχι από την πόρτα του. Και επειδή δεν τα καταφέρνουμε, Τον αρνούμαστε. Αυτό προσπαθούν να κάνουν αυτά τα παιδιά.

Ο Θεός όμως δεν προσεγγίζεται από πού και όπως υπεροπτικά θέλουμε. Ο χώρος του μυστηρίου Του έχει τις διόδους του από τις οποίες πρέπει διακριτικά και ταπεινά να μπεις. Είναι στενές οι προσβάσεις του. Και οι πόρτες του δεν ανοίγουν με χερούλι ούτε πολύ περισσότερο με λοστό. Ούτε με πείσμα ούτε με βία. Συνήθως ανοίγουν από μόνες τους, με…φωτοκύτταρο. Δεν είναι ανθρώπινο κατόρθωμα η συνάντηση του Θεού. Είναι επίσκεψή Του. Απλά, για να μπει και Αυτός, δεν πρέπει να έχει κανείς τις δικές του πόρτες κλειδωμένες. Και όχι μόνον. Πρέπει εμείς να Του ανοίξουμε. Ο Θεός δεν υπάρχει για να τον υποτάσσουμε, για να υπηρετεί τις εφήμερες μυωπικές βλέψεις μας. Υπάρχει για να μας ελευθερώνει από τη μιζέρια μας.
Σαν αρκετά να είχε περάσει η ώρα φιλοσοφώντας. Θα μπορούσαμε να χαλαρώσουμε λιγάκι. Δοκίμασα να αλλάξω τη συζήτηση. Να μου πουν κάτι από τα δικά τους ενδιαφέροντα, μια που πιθανόν να τους είχε παρασύρει η ιδιότητά μου. Δεν ήθελα να τους κουράσω. Σε τελική ανάλυση μπορεί να ήθελαν λιγότερο μια τέτοια συζήτηση και περισσότερο μια κοινωνική γνωριμία.
Το μάτι μου πέφτει στο τατουάζ του Θάνου. Είναι αποτυπωμένο στο δεξί του μπράτσο, μισοκαλυμμένο από το μανίκι. Για μια στιγμή τέντωσε το χέρι του και φάνηκε καθαρά. Μια μικρή διακριτική ζυγαριά με διχρωμία μπλε και πράσινου, που γέρνει προς το μέρος μιας σαύρας, που με την κόκκινη γλωσσίτσα της ακουμπάει τον έναν από τους δύο δίσκους. Στον άλλο δίσκο ένας σταυρός. Η ζυγαριά πιθανόν να συμβολίζει το Δίκαιο, που ως φοιτητής της Νομικής σπουδάζει. Δεν καταλαβαίνω το ρόλο της σαύρας που τελικά κάνει τη ζημιά. Είναι ολοζώντανη. Θαρρείς πως όπου να ‘ναι θα γλιστρήσει και θα αφήσει τη ζυγαριά στην ησυχία της. Και γιατί τελικά ο σταυρός είναι πιο ανάλαφρος; Δεν το καταλαβαίνω αυτό καλά. Ούτε και ριψοκινδυνεύω αυθαίρετες ερμηνείες.
Δεν κάνω κανένα σχόλιο. Απλά, παρατηρώ και σκέφτομαι παράλληλα με τη συζήτηση. Και διερωτώμαι πως δεν βαρέθηκαν και κάθονται μαζί μου τόση ώρα. Πρέπει να είμαι πολύ παράξενος γι‘ αυτούς τους ανθρώπους. Τι άραγε κοινό μπορεί να έχουμε μεταξύ μας; Αυτοί νέα παιδιά κάνουν γήινα όνειρα. Εγώ τα έχω απορρίψει προ πολλού, έπαυσα να επενδύω σ’ αυτό τον κόσμο. Ο Θεός δεν τους πολυενδιαφέρει, εγώ Του αφιέρωσα τα πάντα, είναι η μόνη και μεγάλη μου σταθερά. Δεν πιστεύω σε τίποτε άλλο. Χωρίς Αυτόν δεν έχω ερμηνεία γι’ αυτόν τον κόσμο. Χωρίς την ύπαρξή Του καταργείται κάθε λόγος δικής μου ύπαρξης. Χωρίς πίστη στον Θεό πνίγομαι, βουλιάζω, καταρρέω, χάνομαι. Η πίστη σ’ Αυτόν με μεθάει, με ανασταίνει, μου δίνει ζωή, αίσθηση αιωνιότητος, όραμα ετερότητος.
Αυτοί αυτά δεν τα καταλαβαίνουν, κάπως αλλού κοιτάζουν. Εγώ είμαι καμιά τριανταριά και πλέον χρόνια μεγαλύτερος, άσπρος με γένια και ράσα, αξύριστος και ακούρευτος εδώ και χρόνια, για ακατανόητο σ΄ αυτούς λόγο, κακός εκπρόσωπος μιας παρηκμασμένης γενιάς, μιλάω και λίγο καθαρευουσιάνικά, γράφω πολυτονικό. Σε λίγο θα αρχίσουν να μου επιτίθενται οι διάφορες αρρώστιες. Αυτοί φρέσκοι άνθρωποι, σύγχρονοι, ούτε σκέφτονται την ασθένεια και το θάνατο.
Αλλά και στη νοοτροπία υπάρχει χάσμα. Αυτοί θεωρούν ότι είναι γεννημένοι ελεύθεροι και ότι η ελευθερία τους ταυτίζεται με την αυτεξουσιότητα. Αντίθετα, εγώ νομίζω ότι είμαι γεννημένος αυτεξούσιος με προορισμό να γίνω ελεύθερος, πιστεύω σε μια ελευθερία που πρέπει να παλέψεις για να την αποκτήσεις. Γι’ αυτό στη ζωή μου ήμουν λίγο ακραίος. Έζησα με τη μειοψηφία, πήγα κόντρα στο ρεύμα, δεν έχω πάει ποτέ μου κινηματογράφο, ποτέ δεν είχα τηλεόραση, αρνήθηκα για χρόνια να έχω κινητό , στερήθηκα ένα σωρό πράγματα που σχεδόν όλοι κάνουν. Και αυτό γιατί δεν θέλησα να χωθώ μόνος μου κάτω από τον οδοστρωτήρα της ισοπεδωτικής νοοτροπίας, να μιμηθώ μηχανικά και ανόητα, να με λιώσει το σύστημα. Ούτε και το εκκλησιαστικό.
Αυτοί μου φαίνεται πως ενώ αντιδρούν στο κατεστημένο της περασμένης γενιάς, συμμαχούν στη δημιουργία ενός χειρότερου κατεστημένου που κατασκευάζει η δική τους γενιά. Επίσης, υποθέτω πως θα με θεωρούν συντηρητικό. Εμένα πάλι μου φαίνονται ανελεύθεροι. Μου κάνουν ερωτήσεις που τις κάνουν όλοι. Τους έμαθε το σύστημα να έχουν τέτοιους προβληματισμούς.
Όλα αυτά που έχω μέσα μου είμαι σίγουρος πως αυτοί δεν τα προσέχουν. Αλλά κι εγώ μάλλον δεν τους καταλαβαίνω. Ίσως αυτό να το αντιλαμβάνονται. Τελικά, είμαστε τόσο διαφορετικοί και δεν θέλει κανείς μας να αλλάξει! Ούτε εκείνοι ούτε εγώ. Αλήθεια, τι δουλεία έχουν κοντά μου; Πώς δεν κουράστηκαν ακόμη; Πως με υπομένουν; Το σκέπτομαι και συγκινούμαι. Με συγκινεί η ταπείνωση της ανοχής τους στο πρόσωπο μου. Μπορεί εγώ να είμαι πιο σωστός, ποιος ξέρει; Αυτοί όμως είναι πιο ταπεινοί. Εδώ μάλλον κρύβεται το μυστικό.
Ο Δήμος συνεχίζει, μας επαναφέρει για λίγο στη συζήτηση, αν και σε κάπως πιο προσγειωμένη διάσταση. Κουβαλάει τα απωθημένα του, αλλά δεν παραιτείται. Τον πονάω αυτόν. Γιατί έχει πληγωθεί από την Εκκλησία.

Γνώση και πίστη

Δήμος(29): Για να σας ρωτήσω κάτι που με ενοχλεί. Εσείς πιστεύετε ότι όλοι αυτοί που έρχονται στην εκκλησία ή που δηλώνουν χριστιανοί παραδέχονται αυτά που εσείς ονομάζετε μυστήριο, ή απλώς εκφράζονται ως οπαδοί μιας θρησκευτικής ιδεολογίας;
Απ. : Δεν γνωρίζω τους λόγους για τους οποίους ο καθένας προσεγγίζει την Εκκλησία ή εκφράζεται μέσα από αυτήν. Σίγουρα κάποιοι ζουν την Εκκλησία ως θρησκευτικό ιδεολόγημα και είτε βρίσκουν αντικείμενο να στοχάζονται είτε τρόπο να βολεύουν τα ψυχολογικά τους. Αυτό όμως, έστω κι αν είναι λάθος, δεν είναι από μόνο του κακό. Ούτε βέβαια είναι το ζητούμενο. Ούτε επίσης και αποτελεί δικαιολογία να μείνει κανείς εκτός. Από την άλλη πλευρά, φυσικά και υπάρχουν αυτοί που τρέφονται από το μυστήριο και την αλήθεια του θεϊκού λόγου και ζουν την ευλογία της αγάπης του Θεού και κοινωνία μαζί Του.
Μαρίτα(30) : Μα είναι πολύ δύσκολο όλα αυτά να τα πιστέψεις και μετά να ακολουθήσεις την χριστιανική οδό. Ούτε πάλι είναι δυνατόν πρώτα να ακολουθήσεις και μετά να τα πιστέψεις. Ας επανέλθουμε στο προηγούμενο ερώτημα: Αν υποθέσουμε ότι όλα αυτά είναι αλήθεια και κάποιος θέλει να τα ακολουθήσει, πως θα μπορούσε να τα προσεγγίσει αρχικά;
Στη δική μας περίπτωση μιλώ για την Ορθόδοξη Ελλάδα- νομίζω ότι πριν φτάσουμε στο θέμα της πίστης στον Χριστό, συνήθως έχουμε προβλήματα με την Εκκλησία. Βασικά με την εικόνα της. Έχουμε φτιάξει μια αντίληψη περί Εκκλησίας και αρνούμαστε τους τρόπους και το πνεύμα της με ένσταση και πείσμα, χωρίς φυσικά να το γνωρίζουμε.
Αντίθετα, αν μπορούσαμε να ξεπεράσουμε αυτόν τον εσωτερικό αρνητισμό μας και τις προκαταλήψεις μας και να συμμετάσχουμε στη ζωή και τη λατρεία της, ίσως όχι με καλλιεργημένη πίστη αλλά με εμπιστοσύνη στη διδασκαλία και την πρόταση ζωής της, τότε από την εμπιστοσύνη σε αυτήν μπορούμε να οδηγηθούμε στα βιώματα της πίστεως και από την ομορφιά της στην αποκάλυψη της αλήθειας του Θεού.
Θάνος(31) : Είναι αλήθεια πως εμείς αγνοούμε προφανώς αυτό που εσείς ονομάζετε Εκκλησία, και αυτό που έχουμε μπροστά μας ως εικόνα της είναι κάτι είτε- συγγνώμη για τη λέξη- ανόητο είτε αποκρουστικό ή καθόλου ενδιαφέρον. Πριν όμως προχωρήσουμε στη πίστη και στην Εκκλησία, θα ήθελα να μείνουμε λίγο στη γνώση. Δεν μπορώ να καταλάβω πως ένας άνθρωπος της επιστήμης και της γνώσης μιλάει για μυστήριο και αποκάλυψη, υποτιμώντας κάπως και τη γνώση και τη κατανόηση.
Απ. : Σίγα, περίμενε λίγο, διότι νιώθω κάπως αδικημένος. Αντίθετα από αυτό που μου καταλογίζετε, το κυνήγι της επιστημονικής γνώσης και αλήθειας είναι κυριολεκτικά μαγευτικό. Σας εύχομαι να το γευθείτε. Η έρευνα είναι μέθη. Ο κόσμος μας είναι φτιαγμένος με ασύλληπτη ομορφιά και σοφία. Αξίζει να ανακαλύψει κανείς και τα δύο όσο περισσότερο μπορεί. Απλά, πρέπει να το κάνει με την ταπείνωση του ανθρώπου, όχι με το θράσος ενός ψευτοθεού. Πρέπει να συμβιβασθεί με τα όριά του.
Η ανθρώπινη γνώση, κατανόηση και σοφία δεν είναι άπειρες ούτε πλήρεις. Και η ίδια η φύση μας δείχνει τα όριά μας. Το σύμπαν παρουσιάζει στην αρχή του singularity(μαθηματική ανωμαλία). Κρύβει το μυστικό του. Σύμφωνα με την αρχή της αβεβαιότητος, η φύση όσο μας αποκαλύπτει ένα μυστικό της τόσο μας κρύβει κάποιο άλλο.
Είμαστε ευλογημένοι να γνωρίσουμε το πολύ και το μεγάλο, αλλά καταδικασμένοι να μην κατακτήσουμε το άπειρον και το όλον. Αυτό όμως το άπειρον και το όλον, το πέρα από τις αισθήσεις και τη γνώση μας, είναι που οδηγεί στο Θεό. Η ζωή του τότε μοιάζει με μια αλυσίδα που ο κάθε κρίκος της είναι και μια επιτυχία. Το τελικό όμως συνολικό αποτέλεσμα είναι αποτυχία και αστοχία. Η γνώση είναι πολύ όμορφη, αλλά λίγη για να σε ελευθερώσει. Έχει όρια, είναι πεπερασμένη. Γι’ αυτό χρειάζεται και πίστη. Αυτή οδηγεί στο άπειρο και στο όλον.
Μαρίτα(32) : Μα σήμερα οι επιστήμονες μιλούν για τη θεωρία των πάντων στη Φυσική, για πολυσύμπαντα, για ψηλάφηση της αρχής και των εσχατιών του κόσμου, για την εξιχνίαση του μυστηρίου της ζωής, για αυτόματη γένεση, για χαρτογράφηση των γονιδιακών μυστικών, για εξιχνίαση των εγκεφαλικών μηχανισμών και τα συναφή. Όλα αυτά δεν δείχνει ότι η γνώση τείνει στο άπειρο;
Απ. : Τείνει, αλλά ασυμπτωτικά. Ο όρος είναι επιστημονικός. Σημαίνει δεν θα φτάσουμε ποτέ, και επιτρέψτε μου να ξεφουσκώσω λίγο το πράγμα. Η θεωρία των πάντων είναι θεωρία που αποτελεί περισσότερο όρο παρά εκφράζει πραγματικότητα.
Επίσης, επιτυχία δεν είναι η χαρτογράφηση του γονιδιώματος, αλλά θα ήταν η αποκρυπτογράφησή του. Το ίδιο και με την ζωή. Το μυστικό της δεν είναι η γνώση των μηχανισμών της, αλλά πως να μην αρρωσταίνουμε, να μη γηράσκουμε, να μην πεθαίνουμε. Τότε θα έχουμε κάτι καταφέρει. Λίγη ταπείνωση δεν βλάπτει. Η επιστήμη βοηθάει να φτάσουμε το σχεδόν άπειρο, το σχεδόν αιώνιο και το σχεδόν τέλειο. Η απόσταση όμως από το άπειρο , το αιώνιο και το τέλειο είναι τεράστια. Είναι πιο μεγάλη από την απόστασή τους από το μικρό, το πρόσφατο, το ατελές.
Η γνώση είναι δίκοπο μαχαίρι. Ή σου δημιουργεί την παραπλανητική ψευδαίσθηση του τέλειου και του όλου, οπότε σε παγιδεύει στο κόσμο των ορίων, ή σε υποψιάζει για το παραπέρα, οπότε σου ανοίγει το δρόμο για το διαστημόπλοιο της πίστης.
Θάνος(33) : Συγχωρέστε με που επιμένω, αλλά αισθάνομαι ότι συνεχίζετε να υποβιβάζετε την γνώση.
Απ. : Κι εσύ συνεχίζεις λίγο να με αδικείς. Μάλλον να μην με καταλαβαίνεις. Την γνώση την ανέβασα όσο κανείς άλλος. Αλλά και την απομυθοποίησα. Της έβγαλα την πορφύρα της θεότητος, και τούτο γιατί η υπερεκτίμησή της μας στερεί τη διέξοδο της πίστης. Θα το πω απλά. Να ξέρετε, ή ο Θεός υπάρχει και Του αξίζουν τα πάντα- Θεός είναι -ή όχι, και να τελειώνει το παραμύθι. Και φυσικά είναι ζων, υπαρκτός, αληθινός και μεθεκτός, δηλαδή κοινωνούμενος. Μήπως τελικά εσύ υποβιβάζεις την πίστη;
Θάνος(34) : Δεν είναι και τόσο εύκολο να την καταλάβουμε. Ίσως θεωρητικά, έτσι όπως τα λέτε, την κατανοούμε, αλλά μία πρόταση πίστης είναι εντελώς ξένη στην όλη παιδεία και πορεία μας.
Απ. : Θα προσπαθήσω λίγο να βοηθήσω. Εσείς έχετε πίστη μέσα σας. Τα όσα είπατε πριν για την θεωρία των πάντων ή τα άλλα επιστημονικά επιτεύγματα και ανακαλύψεις, ασφαλώς ούτε τα έχετε πετύχει εσείς οι ίδιοι στο εργαστήριο ούτε τα έχετε ανακαλύψει με προσωπική έρευνα. Κάπου τα διαβάσατε ή κάποιοι σας τα είπαν, τους εμπιστευτήκατε ότι λένε την αλήθεια και τα πιστέψατε. Θα έλεγα ότι θέλατε και τα πιστέψατε. Δεν τα αμφισβητήσατε, ούτε τα ελέγξατε. Το ίδιο για τη θεωρία της εξελίξεως. Πού ξέρουμε ότι τα όσα λέγονται είναι αλήθεια; Απλά, εμπιστευόμαστε τους ερευνητές και ότι καθώς φαίνεται συμφωνούν μεταξύ τους.
Μηχανισμό πίστης έχουμε όλοι μέσα μας. Το ερώτημα είναι τι θα εμπιστευτούμε και πως δεν θα διαψευσθούμε. Αυτό που αυτή τη στιγμή κάνουμε δεν είναι μια προσπάθεια να σας πείσω, αλλά να σας βοηθήσω κρίνοντας και σκεπτόμενοι καθαρά, πρώτον να υποψιασθείτε λίγο διαφορετικά τα πράγματα, δεύτερον να εμπιστευθείτε κάτι άλλο από αυτό που γνωρίζετε, τρίτον να θελήσετε και έπειτα να αλλάξετε Θεό. Συχνά πιστεύουμε σε ψεύτικο ή λάθος ή ανόητο ή ανύπαρκτο θεό. Καιρός να στραφούμε στον αληθινό.
Μαρίτα(35) : Κάτι τέτοιο όμως ανατρέπει μια ολόκληρη λογική και προσέγγιση ζωής. Αντιβαίνει στην κατεύθυνση της σκέψης μας, στις αισθήσεις μας, στην ως τώρα εμπειρία μας.
Απ. : Αυτό δεν πειράζει. Οι μεγαλύτερες ανακαλύψεις στηρίχθηκαν σε ανατροπές δεδομένων, ακόμη και εμπειριών. Η θεωρία των κβάντα του Planck(πλάνκ) ανέτρεψε την αίσθηση της συνέχειας στη φύση. Η θεωρία της απροσδιοριστίας του Heisenberg στη βεβαιότητα και νομοτέλεια. Η θεωρία της σχετικότητας την απολυτότητα. Όταν ο Einstein μιλούσε για διαστολή του χρόνου ή συστολή του μήκους ή καμπύλωση του χώρου ή για χωροχρόνο, ούτε ο ίδιος δεν καταλάβαινε τι έλεγε. Ανέτρεπε την ευκλείδιο γεωμετρία , τη γεωμετρία των αισθήσεων και της ανθρώπινης αντίληψης. Χωρίς αναστολές και καθυστερήσεις, πρέπει να τολμήσετε τις μεγάλες ανατροπές. Αυτή είναι η πιο έξυπνη κίνηση στη ζωή σας.
Δήμος(36) : Δηλαδή θέλετε να μας πείτε να γίνουμε της εκκλησίας;
Απ. : Ασφαλώς όχι αυτό που φαντάζεσθε. Κι αυτό πρέπει να το συντρίψετε. Η εικόνα που έχετε είναι ένα μεγάλο λάθος που πρέπει να καταστρέψετε μέσα σας. Αν δεν το κάνετε, θα καταστραφείτε μόνοι σας. Ούτε εγώ είμαι της εκκλησίας, όπως την αντιλαμβάνεστε.
Θάνος(37) : Να σας πω κάτι. Πράγματι καταλαβαίνω ότι οι άνθρωποι είμαστε πεπερασμένοι. Ζούμε μέσα σε όρια. Η γνώση μας είναι κι αυτή περιορισμένη. Παρά ταύτα- συγχωρήστε με που θα το πω- δεν μπορώ να σας πιστέψω. Ή μάλλον δυσκολεύομαι να πιστέψω στο Θεό. Αισθάνομαι σαν να πρέπει να ακουμπώ στο τίποτα με μεγάλη ελπίδα. Να το πω αλλιώς. It’ s too good to be true.
Απ. : Μην στενοχωριέσαι. Δεν με προσβάλλεις που δεν πιστεύεις σε μένα. Αλλοίμονο αν συνέβαινε κάτι τέτοιο. Ούτε και θα επιδίωκα να με εμπιστευτείτε. Απλά, σκοπός της επικοινωνίας μας- γι’ αυτό πιστεύω ήρθατε- είναι να βγουν προβληματισμοί και να οδηγηθείτε ελεύθερα στην προσέγγιση της αλήθειας. Εκεί όμως που αξίζει να μείνουμε είναι στο ότι σαν να μην έχεις πολλή ελπίδα και στο ότι το too good μάλλον για σένα είναι ένα τίποτα. Θα θέλατε να πούμε κάτι για την Εκκλησία;
Στο μεταξύ προτείνω να κάνουμε ένα διάλλειμα, να πάρετε ένα καφέ, ένα κερασματάκι και αν συμφωνείτε και αν συμφωνείτε να φύγουμε από αυτό το γραφείο. Η ατμόσφαιρα του δεν ταιριάζει στη συζήτηση. Θα βρούμε κάποιον καλύτερο χώρο.

Από το βιβλίο: Αν υπάρχει ζωή, θέλω να ζήσω. 100 ερωτήσεις και απαντήσεις περί πίστεως. Νικολάου, Μητροπολίτου Μεσογαίας και Λαυρεωτικής. Νοέμβριος 2013.