2 Ή έννοια της προδοσίας στο Θουκυδίδη.

Ο Θουκυδίδης σε κάθε περίπτωση δεν θα πρέπει να θεωρείται ως απλά ο πατέρας της επιστημονικής ιστορίας. Θα πρέπει να χαρακτηρίζεται και ως ο ένας εκ των μεγαλυτέρων πολιτικών αναλυτών που εμφανίσθηκαν στην πορεία της ανθρώπινης ιστορίας και πολιτισμού. Αναφερόμενος λοιπόν ο σπουδαίος αυτός ιστορικός στο θέμα της προδοσίας μας αναφέρει: «Προδότης δεν είναι μόνον αυτός ο οποίος φανερώνει τα μυστικά της πατρίδος του στους εχθρούς αλλά είναι και εκείνος που ενώ κατέχει δημόσιο αξίωμα εν γνώσει του δεν προβαίνει στις απαραίτητες ενέργειες για να βελτιώσει το βιοτικό επίπεδο των ανθρώπων επάνω στους οποίους άρχει».
Ποια είναι η πολιτειακή αξιολογία του Αθηναίου ιστορικού;O Σωκράτης στον Πλατωνικό Κρίτωνα μας την καθόρισε πλήρως και σαφώς: «Μητρός τε και πατρός και των άλλων προγόνων απάντων τιμιώτερον εστιν η Πατρίς και σεμνότερον και αγιώτερον και εν μείζονι μοίρα και παρά θεοίς και παρ΄ανθρώποις τοις νούν έχουσιν». Η Πατρίδα τίθεται υπεράνω όλων, όλων των ανθρώπων οι οποίοι διαθέτουν νού. Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να εστιάσουμε: Ο άνθρωπος, ο έχων νούν,κατανοεί ότι ανήκει σε ένα ευρύτερο όλον, το οποίο εάν αποκατασταθεί θα τον φέρει σε επαφή με συνανθρώπους, με πρόσωπα τα οποία θα τον βοηθήσουν να εύρει το δρόμο προς τα εμπρός, προς το καλό, προς το αγαθό.Η κοινωνία της Πατρίδος αναπτύσσει όλα αυτά τα οποία ο άνθρωπος δεν μπορεί μόνος του.Η διαλεκτική της Πατρίδος έγκειται στη συνεχή αλληλοπροσφορά πνευματικών και άλλων δεξιοτήτων οι οποίες διαλύουν την ατομικότητα και ολοκληρώνουν την ανθρώπινη προσωπικότητα.Η Πατρίδα βέβαια χρειάζεται άτομα με ισχυρό πνευματικό υπόβαθρο, πρόσωπα που ατενίζουν τον ουρανό και τη γή με κοινές αξίες και ιδεατούς σκοπούς.
Όχι τυχαία ο Αριστοτέλης θεώρησε ότι «ουαί τω ενί».Ο ένας θα είναι η θηρίο ή Θεός.Επίσης δεν είναι τυχαίο ότι ο Δημοσθένης ταύτισε το συμφέρον της Πατρίδος και την Πόλεως κράτους με το συμφέρον των ανθρώπων. Σημασία έχει ότι η λέξη Πατρίς παράγεται από τη λέξη «πατήρ» διότι είναι ο πνευματικός πατήρ και οδηγός προς το αύριο όλων όσων την αποτελούν. Η Πατρίδα-σύμφωνα και με το Θουκυδίδη- είναι ζωντανός κινούμενος και εξελισσόμενος οργανισμός. Σκοπό έχει την ενδελέχεια και την ανθρώπινη πρόοδο. Ο Θουκυδίδης μας τα δίδει όλα αυτά στον Επιτάφιό του. Μέσα στην Πόλη κράτος οι άνθρωποι αναπτύσσουν τον εαυτό τους και την αξιωσύνη τους, τις οικογένειές τους, τον ανώτερο εαυτό τους, ζώντας σε σχέση με τον Άλλο που πρεσβεύει και αναφέρεται σε όμοια ιερά και όσια με αυτόν.Ο άνθρωπος, ως κομμάτι σπασμένο από την αρμονική εικόνα του πρώτου ανθρώπου, αποκαθίσταται στη σωστή θέση του, εμφανίζοντας και πάλι όμορφη αυτή τη διαλυμένη ενιαία εικόνα. Προδότης λοιπόν είναι και αυτός ο οποίος μέσα στην Πατρίδα δεν εμφανίζει αυτή την πορεία στους ανθρώπους, αλλά τους αφήνει σε μία πνευματική και υλική ένδεια, σε μία κατάσταση φτώχειας και εξαθλίωσης προκειμένου να τους ελέγχει.

H λεκτική κινητικότητα γύρω από την έννοια της δημοκρατίας(η οποία σε κάθε περίπτωση είναι μη ορισμένη έννοια υπό την έννοια ότι έστω και ένας άνθρωπος θα υποστηρίζει το μη υπαρκτόν αυτής) φωτίζει τη συζήτηση που διεξάγουμε γύρω από την πολυεπίπεδη έννοια της προδοσίας. Ο Αριστοτέλης ορίζει τη δημοκρατία «δημοκρατία είναι εκείνο το πολίτευμα στο οποίο οι ελεύθεροι και οι άποροι είναι οι περισσότεροι και κατέχουν τις αρχές, ολιγαρχία είναι εκείνο το πολίτευμα εις το οποίον οι πλούσιοι και οι ευγενέστεροι είναι οι λιγότεροι». Ο Αριστοτέλης κατά κάποιον τρόπο συνεχίζει τη θεωρία του Θουκυδίδη για το ποιόν του προδότη της Πατρίδος. Οι άποροι και οι πολλοί σε κάθε περίπτωση ενδιαφέρονται για την άμεση ευδαιμονία, πολλές φορές φθάνουν σε σημείο να μην υπολογίζουν το συμφέρον της Πατρίδος αλλά το στενό ιδιωτικό δικό τους συμφέρον.Αυτό είναι προδοσία και συνεχίζει την πίστη του Θουκυδίδη στο ότι προδότης είναι αυτός ο οποίος δεν υπολογίζει την Πατρίδα του, δεν συνεισφέρει στο κοινό καλό,δεν καλυτερεύει τη ζωή των πολιτών, κοιτάζει το στενό του υλικό συμφέρον. Οι ευγενείς, οι φιλόσοφοι-βασιλείς, είναι αυτοί οι οποίοι θα μπορούσαν να αποκαταστήσουν την πολιτειακή ισορροπία διότι έχουν το πνευματικό και αξιακό υπόβαθρο να το επιτύχουν.
Ο Θουκυδίδης κατενόησε αυτή την έννοια της προδοσίας που εδώ αναλύουμε μέσα από την «ενός ανδρός αρχή».Μέσα από την ικανότητα του Περικλή να καταστήσει το σύνολο των Αθηναίων πολιτών ευδαίμονες ,πνευματικά και υλικά. Συνέδεσε σωστά την ικανότητα αυτή του Περικλή με την πρόοδο της Πόλης. Άρα κάθε άλλη μορφή συμπεριφοράς των κυβερνώντων η οποία προκαλεί δυστυχία στους πολίτες, πλήττει την Πολιτεία , είναι αναμφίβολα στασιμότητα, μη εξελιξιμότητα, προδοσία.Ο προδότης είναι αυτός (προ+δίδω) ο οποίος δίδει την πατρίδα του στη δυστυχία, στον εγωϊσμό των ολίγων, στην μη ανάπτυξη, στον ιστορικό θάνατο. Διότι η ευτυχία των κυβερνώντων, των πολιτών και η ιστορική συνέχεια της Πατρίδος είναι συγκοινωνούντα δοχεία.Άρα ο προδότης που προδίδει κρατικά μυστικά ή επιτηδευμένα κρατεί το λαό στην φτώχεια διαλύει την Πατρίδα και στερεί από αυτή την ιστορική συνέχεια.Σήμερα είναι πολλά τα μηνύματα που μεταφέρονται από το Θουκυδίδη προς τη σύγχρονη πολιτική πραγματικότητα.Αυτοί που έδωσαν επίπλαστη ευτυχία και δικαιώματα στους πολλούς(δήθεν) ώστε έπειτα να τους βυθίσουν στη δυστυχία και στην απόγνωση είναι –σύμφωνα με το Θουκυδίδη- προδότες.Προδότες της Πατρίδος και των Πολιτών.
Η Χριστιανική διδασκαλία προχωρεί προς ένα περαιτέρω ποιοτικό επίπεδο τη διδασκαλία αυτή του Θουκυδίδη περί της προδοσίας. Η πολιτειακή υποχρέωση των κυβερνώντων προς τους πολίτες μετατρέπεται σε αγάπη. Εννοείται ότι η Αθηναϊκή Πολιτεία εμπεριείχε την έννοια της αγάπης κάτω από το κάλυμμα της λογικής αντιμετώπισης των πολιτών έναντι της αγαθής πολιτείας του καλού. Ο Λόγος των Ελλήνων μετετράπη σε χριστιανική αγάπη, οι κυβερνώντες πρέπει να προχωρούν σε αγαπητική πολιτική προς τα πλήθη. Αλλοιώς προδίδουν την εμπιστοσύνη των υπηκόων τους.Βασική αρχή της εν Χριστώ πολιτείας (της Εκκλησίας) είναι η αγάπη και η ταπεινοφροσύνη , η αντιμετώπιση του συνανθρώπου ως αδελφού.Κατά τον Παύλειον ύμνον της αγάπης (προς Κορινθ,Α,ΙΓ) η αγάπη ου ζηλοί, ου περπερεύεται (δεν κομπάζει) ου ζητεί τα εαυτής, αλλά πάντα στέγει και πάντα υπομένει.Στην κοινωνία αυτή της αγάπης ο άρχοντας είναι ο υπηρέτης και ο «ποιμήν ο καλός την ψυχή αυτού τίθησιν υπέρ των προβάτων (Ιω, ι,11).Εδώ δεν χωρεί η φιλαρχία , η φιλαυτία, ο συναγωνισμός ανάμεσα στην υπεροχή ή στην ισότητα, αλλά οι κυβερνώντες επιδίδονται σε μία ευγενή άμιλλα της ταπεινοφροσύνης, της αυτοθυσίας, κάτω μάλιστα από την προοπτική(την οποία ποτέ δεν πρέπει να λησμονούν οι κυβερνώντες) «πολλοί δε έσονται πρώτοι έσχατοι και πολλοί έσχατοι πρώτοι» (Μαρκ,ι,31).
Εις την Βυζαντινή αυτοκρατορία (όπου ούτε δημοκρατία υπήρχε ούτε εκλογές υπήρχαν αλλά η «ελέω Θεού Βασιλεία») ο αυτοκράτωρ συχνά –πυκνά επιδείκνυε συναισθήματα αγάπης και αυτοθυσίας προς το κράτος και λαό του.Ο Κωνσταντίνος ο Παλαιολόγος θα μείνει αιώνιο σύμβολο ηγέτου και οδηγού ενός λαού όταν υπερήφανα αρνήθηκε κάθε συμβιβασμό δείχοντας με την απάντησή του στο Μωάμεθ ότι εκπροσωπεί ένα ολόκληρο έθνος, ένα ολόκληρο σύνολο ιδεών και αξιών. Ο ηγέτης επιβάλλεται να αναλύει τους κυβερνωμένους ως σύνολα ιδεών και στάσης ζωής, ως πρόσωπα που έχουν ιερά και όσια,ιστορικό ρόλο και πορεία εξέλιξης. Σε κάθε άλλη περίπτωση συζητούμε για την έννοια της προδοσίας υπό την έννοια ότι ο ηγέτης πρό+δίδει όλα όσα πρέπει να κάνει στην αφάνεια και στην απραξία, οδηγώντας το λαό του και τους ανθρώπους στην ιστορική και πολιτιστική εξαφάνιση.
Η έννοια του δικαίου εις τους Αρχαίους Έλληνες εμφανίζεται κατά ένα πολύ συγκεκριμένο τρόπο στους λόγους του Δημοσθένους. Το δίκαιο της πόλης απαιτεί ανταλλάγματα πρίν από κάθε συμφωνία ή πράξη του ηγέτη ,του κυβερνώντος. Είναι επίσης από τις χείριστες μορφές προδοσίας η έγκριση συμφωνιών που τελικά βλάπτουν την Πόλη, είτε επειδή δεν φέρουν ωφέλειες στην Πόλη είτε επειδή αφήνουν την Πόλη χωρίς ανταλλάγματα. Συζητούμε για το περίφημο «αντιπεπονθός» των Ελλήνων το οποίο ήταν βασική πολιτική επιλογή των προγόνων μας. Έχοντας στο νού μας σημερινές συμφωνίες των «κυβερνώντων» οι οποίες δεν αποβαίνουν εθνικά ωφέλιμες κατανοούμε πλήρως την εμμονή του Δημοσθένους στο περίφημο αντιπεπονθός. Υπεράνω όλων τίθεται το συμφέρον της Πατρίδος και αυτό ταυτίζεται με το καθήκον και το νόμο. Άρα ο προδότης είναι ταυτόχρονα και παράνομος διότι αντιβαίνει στον υπέρτατο νόμο που είναι η ασφάλεια της Πατρίδος,η ανάπτυξή της και η ευδαιμονία των πολιτών.
Μέσα στην ιστορική πορεία των Εθνών και των Λαών, των Πολιτειών και των Αυτοκρατοριών, πολλά από αυτά λησμονήθηκαν. Ο Χόμπς συζήτησε για την ανάγκη του Λεβιάθαν, ο Μακιαβέλι δημιούργησε έναν Ηγεμόνα που συνδυάζει τη δύναμη, την πονηρία, την ευστροφία και τη ραδιουργία.Ο κόσμος σιγά και αργά αλλά σταθερά οδηγήθηκε στον υλισμό, στην μαζική συνένωση των ανθρώπων με θέα το χρήμα και την αμειβομένη εργασία στις συνθήκες της πόλης. Εάν οι κυβερνώντες έχουν στο μυαλό τους τη συνέχεια όλων αυτών επιβάλλεται και πρέπει να το ανακοινώσουν στους πολίτες. Διότι θα πρέπει να το γνωρίζουμε όλοι ότι ο δρόμος προς την υλική παγκοσμιοποίηση και την αποχαύνωση, περνά μέσα από την πλήρη εξαθλίωση ανθρώπων και συνειδήσεων προκειμένου όλα γύρω μας να καταστούν ίδια και απαράλλαχτα. Οι λαοί εάν νοιώσουν ότι προ+δίδονται θα πρέπει να αναζητήσουν πλήρως τη γνώση για όλα όσα συμβαίνουν γύρω τους και στη ζωή τους. Αποδιώχνοντας τη συναισθηματική εκτίμηση των καταστάσεων –τέτοια είναι η συνεχής πειθώ σε διάφορους λαοπλάνους και δημοκόπους – επιβάλλεται να πληροφορηθούν ποιοι κυβερνούν τον τόπο του και τον κόσμο γενικότερα, ποια τα σχέδιά τους ποιος ο σκοπός τους. Εάν ο Θουκυδίδης έθεσε τα κριτήρια της προδοσίας οι άνθρωποι επιβάλλεται ανά εποχή να εκτιμούν τα συμπτώματα της προδοσίας. Η εξαθλίωση των ανθρώπων, η φτώχεια και η μαζοποίηση είναι συμπτώματα ενός απαισίου αύριο που κυρίως περιμένει τα παιδιά μας.Εάν και αυτό δεν μας αφυπνίσει-παιδευτικά,πολιτιστικά και αξιακά- τότε είμαστε άξιοι της μοίρας μας.

Βασίλειος Μακρυπούλιας, φιλόλογος.

Πηγή